Het is niet makkelijk om boer te worden

De Jonge Voedselbosboeren geloven in de kracht van eetbare ecosystemen waarin natuur en landbouw hand in hand gaan. Op het noordelijkste punt van landschapspark Lingezegen in Elst (Gelderland) hebben Aardpeer en Land van Ons 13 hectare voor hen gekocht. De vier ondernemers, waaronder Katja Zweerus, zijn hier vorig jaar van start gegaan met de aanplant van hagen en pioniersplanten: het begin van Voedselbos De Laar. Katja vertelt hoe ze de biodiversiteit in rap tempo ziet verbeteren.

Het najaar van 2024 was het allereerste plantseizoen van De Jonge Voedselbosboeren. Met hulp van 600 vrijwilligers hebben ze 17.000 bomen en struiken aangeplant. Katja moet zichzelf nog af en toe in haar arm knijpen. “Het is bizar snel gegaan,” blikt ze terug. “In de lente van 2023 hebben Simon, Wytze, Sacha en ik elkaar ontmoet. Het idee van De Jonge Voedselbosboeren ontstond in onze eerste gesprekken. Een paar weken later kwam dit stuk grond beschikbaar vanuit Provincie Gelderland ter openbare inschrijving. Die zomer zijn we gestart met plannen schrijven en daarmee hebben we in februari 2024 de gunning gewonnen. Toen rolden we direct de Aardpeer campagne in om de aankoop te financieren en september 2024 tekenden we de pachtovereenkomst met Aardpeer en Land van Ons. We hebben ontzettend veel geluk gehad. Het duurt vaak jaren voordat je betaalbare grond vindt voor zo’n initiatief.”

In de media

Vanaf het begin geven de landelijke en regionale media volop aandacht aan De Jonge Voedselbosboeren. Mede daardoor komen er uit alle hoeken van het land mensen hun hulp aanbieden. “Een meid van achttien kwam vanuit Zeeland hier naartoe gereden,” vertelt Katja, “Ze had in NRC over ons gelezen en wilde meedoen.”

Volgens Katja krijgt hun project onder andere zoveel aandacht vanwege de huidige landbouw- en stikstofproblemen: “We weten allemaal dat het anders moet, maar hoe dan? Wij zijn vier jonge mensen die een sprong in het diepe nemen om de problemen van deze tijdsgeest aan te gaan. Dat vinden veel mensen dapper en willen dat van dichtbij volgen of meemaken. Voor mijzelf voelt het vooral heel logisch om dit te doen. Ik houd van buitenzijn en ik wil mij graag inzetten voor een leefbaar klimaat en gezonde voeding.” Katja is blij met de media-aandacht: “Hierdoor maakt een breed publiek kennis met voedselbosbouw.”

Gezonde voeding (over vier jaar)

De ontwikkeling van een voedselbos vraagt om een lange adem. Na een aanloopperiode van ongeveer vier tot zeven jaar kunnen steeds grotere opbrengsten van bessen, vruchten, specerijen, noten, (blad)groenten, kruiden, knollen en paddenstoelen worden geoogst. “Vorig najaar hebben we rondom het hele perceel de hagen, heggen en windsingels geplant,” vertelt Katja. “Met hun wortels en bladeren brengen ze het bodemleven weer op gang. Dit najaar gaan we de eerste vruchtdragende struiken en bomen in de grond zetten.”

Hoewel er nog geen bes of blaadje is geoogst, hebben ze voor hun productieplannen al de Natuurhelden Award 2025 gewonnen. “De prijs voor een start-up bedrijf dat zich met een goed businessmodel inzet voor natuur en biodiversiteit,” aldus Katja.

“Ons verdienmodel is gebaseerd op drie afzetkanalen: een zelfoogstbos voor buurtbewoners, een gastronomisch bos voor restaurants en speciaalbrouwerijen en een rationeel bos waar we volumes kunnen telen voor grotere afnemers, denk bijvoorbeeld aan een sapproducent, waarvoor we vlierbloesem en aroniabessen gaan telen.”

Biodiversiteit

De Jonge Voedselbosboeren zijn pas een jaar onderweg en nu al is de verandering in het landschap duidelijk te zien. “We hebben sowieso een paar ingrepen gedaan om de biodiversiteit te versterken,” vertelt Katja. “Zo hebben we drie poelen aangelegd en een natuurvriendelijke oever. Hier kunnen amfibieën een plek vinden maar de poelen en oever zorgen ook voor een goede waterhuishouding waarmee ons ecosysteem straks beter bestand is tegen hitte en droogte. Omdat de helft van ons perceel vanuit het bestemmingplan een open landschap moet blijven, hebben we hier een onderpachter voor gevonden: een biologische veehouder, die graan en grasklaver teelt.

Hij heeft brede bloemenstroken aangelegd, die enorm veel kleur geven aan het landschap en voedsel voor bestuivers. Het grasland, waarmee we zijn gestart, is tot leven gekomen. We zien hazen en allerlei vogels, waaronder lepelaars, steenuilen, een eigen torenvalkje die zich trouw iedere dag laat zien, twee koppels patrijzen die succesvolle nesten hebben gehad en ook diverse soorten bijen, vlinders en zweefvliegen. Het herstel van biodiversiteit is de feedback vanuit het landschap dat we met het juiste bezig zijn.”

Monitoring

In de acht jaar voordat De Jonge Voedselbosboeren dit land toegewezen kregen, heeft WUR er een pilot voor kringlooplandbouw gehouden en daarna heeft de grond ook nog twee jaar braak gelegen. “In die periode is er geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt,” aldus Katja. “Dat is gunstig voor ons. WUR heeft hier ook bodemonderzoek gedaan. Daar willen wij op voortbouwen. In mei 2025 zijn er bodemmonsters genomen om de bodemkwaliteit te meten. Vanuit Land van Ons monitort een groot vrijwilligersteam de biodiversiteit onder en boven de grond. Elke vrijwilliger heeft een eigen expertise, de één houdt vlinders bij en een ander doet bijvoorbeeld amfibieën, vogels of wormen. Het monitoren van biodiversiteit is een langlopend proces waarvoor we veel data moeten verzamelen. Stevigere conclusies kunnen we pas over een tijdje trekken.”

Dankzij de obligatiehouders

Als Katja terugkijkt op haar eerste jaar als voedselbosboerin is ze tevreden met wat zij en haar drie mede-ondernemers hebben bereikt. Ze is ook dankbaar voor de kans die ze hebben gekregen via Aardpeer en Land van Ons: “Al die impact die wij genereren, komt omdat er obligatiehouders en leden zijn. Zonder hen geen impact.”