Kleine stappen naar grote impact

In het buitengebied van Laren (Gelderland) heeft Burgerboerderij de Patrijs in december 2022 een gangbaar melkveebedrijf gekocht om het te transformeren naar een natuurinclusief landbouwbedrijf. Met 6 hectare geeft Aardpeer letterlijk grond aan het initiatief. Welke impact maakt het boerenbedrijf inmiddels voor burgers, dieren en natuur? We vragen het aan Johannes Regelink, de ‘beginnetjesmaker’ van De Patrijs.

Je noemt jezelf een beginnetjesmaker. Wat bedoel je daarmee?

“Ik ben hier degene die meer aan de tent werkt dan in de tent. Ik bedenk nieuwe onderdelen en nieuwe stappen, die we zouden kunnen zetten als boerderij. Ik begin ermee tot het enigszins vorm krijgt. Als we het gevoel hebben dat het op de lange termijn slagingskans heeft en ook financieel uitkan, dan neemt iemand anders het over en zoek ik weer een nieuw onderdeel.

Momenteel ben ik begonnen om kalfjes bij de koe te gaan houden. We zijn gestart met drie kalveren bij een pleegmoeder. We kijken hoe dat loopt en willen vervolgens stap voor stap alle kalfjes bij pleegmoeders gaan houden. Ik heb uitgedacht hoe dat eruit kan gaan zien, welke subsidies we kunnen aantrekken en hoe we erover communiceren.

Een ander beginnetje waar ik mee gestart ben is agroforestry met drie kilometer voederhagen voor de koeien. We maken de haag zo divers mogelijk, maar zonder prikkelstruiken en met 170 hazelaars. Bij ons heeft zoiets nooit één doel. In dit geval is het voor meer biodiversiteit, een betere koegezondheid én de oogst van hazelnoten.”

Je hebt samen met je vrouw Joanne ook het beginnetje van deze burgerboerderij gemaakt. Hoe kwamen jullie op het idee?

“Ik ben ecoloog en had dat op een gegeven moment wel gezien. Joanne was docent ecologie en had dat ook wel gezien. Toen waren we samen op zoek naar een nieuwe uitdaging in het leven. Mijn ooms vroegen mij of ik hun melkveebedrijf wilde overnemen. Door die vraag dacht ik: wat nou als we voedselproductie met onze ecologische achtergrond combineren? Uiteindelijk hebben we een ander melkveebedrijf overgenomen maar zonder die vraag van mijn ooms waren we niet op dit spoor gezet en hadden we hier niet gezeten.”

Wat is de impact van Aardpeer voor jullie initiatief?

“Ik zie de zes hectare, die Aardpeer voor ons heeft gekocht, als een puzzelstukje in de totale financiering die we nodig hadden. Daarmee heeft Aardpeer het gehele initiatief mede mogelijk gemaakt. Op onze tachtig hectare, die we van verschillende grondeigenaren pachten, stelt die zes hectare misschien weinig voor maar in de samenhang doet het er toe. Daarbij zijn het belangrijke percelen omdat we ze langjarig kunnen gebruiken zonder dat het bij ons op de financieringslast drukt.”

Jullie zijn een burgerboerderij. Kun je dat toelichten?

“De transitie naar een gezond voedselsysteem lukt niet als je het aan de boeren overlaat. Omdat de overheid het laat afweten, hebben we de ondersteuning van burgers nodig. Bij ons zijn er vijfhonderd burgers mede-eigenaar van deze boerderij, zij hebben met elkaar een miljoen euro in de boerderij zitten, waar ze niet tot nauwelijks rendement voor krijgen. Ze zijn intrinsiek gemotiveerd om het initiatief te steunen.

In totaal voeden we 1.500 huishoudens, oftewel 3.000 monden, met producten van onze boerderij. Daarvan werken er 150 als vrijwilliger op het bedrijf. Ze helpen structureel mee met kaasmaken, koeien melken, oogsten en als beheerders van de vijf verslokalen. In de verslokalen verkopen we onze eigen producten, aangevuld met andere Nederlandse seizoensproducten, die zonder kunstmest en chemie zijn geteeld. De vrijwilligers zijn er blij mee dat ze hier onderdeel uitmaken van een sociale omgeving en betekenisvolle dingen doen.”

Burgers zijn er inmiddels genoeg. Heeft de patrijs zich ook al laten zien?

“Burgers hebben we niet genoeg, er zou ongeveer een factor twee bij kunnen. We produceren veel meer kaas maar ook veel meer akkerbouwproducten dan we nu verkocht krijgen. Het overschot aan bonen en granen gaat naar de koeien terwijl het prima geschikt is voor humane consumptie. De patrijs is recent door onze vogelwerkgroep op de huiskavel gezien. Dat is goed nieuws!”

Wat hebben jullie eraan gedaan om het landschap aantrekkelijk te maken voor de patrijs?

“Van de voormalige weilanden hebben we kruidenrijke graslanden gemaakt en de granen en bonen telen we op kleine percelen. Daarmee hebben we alles gecreëerd wat een patrijs nodig heeft: zaden voor zichzelf, insecten voor zijn jongen en plekjes om te schuilen. Kleine percelen brengen minder oogst op en zijn ook arbeidsintensiever maar daarmee creëren we wel een landschap waar de patrijs zich prettig in voelt. In dat soort dilemma’s zitten we continu.”

Welke impact hebben jullie gemaakt voor de biodiversiteit? Welke soorten zijn er teruggekomen in jullie landschap?

“Omdat wij geen kunstmest gebruiken, spoelt er bij ons nauwelijks stikstof naar het grondwater uit en gaat er ook nauwelijks stikstof via de lucht naar natuurgebieden. Als ik een spade in de grond steek, zie ik dat de gewassen dieper zijn gaan wortelen. Hoe dieper de wortels gaan des te meer koolstof er wordt vastgelegd in de bodem. Dat alles is goed voor de biodiversiteit. Sinds onze start leeft er dan ook meer biodiversiteit onder en boven de grond – zoals meer vlinders in het kruidenrijke grasland – maar om welke soorten en aantallen het precies gaat, vind ik lastig om te zeggen.”

Hoeveel tijd heeft de natuur nodig om te herstellen?

“De natuur herstelt meteen en, als je honderd jaar op deze manier boert, voegt de natuur ook steeds weer wat toe aan deze plek. De ontwikkeling van natuur is een eeuwigdurend proces. Herstellen klinkt alsof we terugmoeten naar hoe het vroeger was. We hebben de aarde echter fysiologisch en klimatologisch zo aangepast, dat we niet meer terug kunnen. Gegeven de huidige omstandigheden is het een continue zoektocht naar wat we in het hier en nu kunnen realiseren. Gegeven dat de gronden verzuurd zijn, gegeven dat er klimaatverandering is met meer weersextremen, gegeven dat we ook allemaal exoten hier naartoe hebben gehaald die het heel goed doen en die concurreren met de inheemse soorten. Hoe kunnen we goed boeren met biodiversiteit, zonder dat we slecht gaan boeren met heel veel biodiversiteit, want dan lukt het hier ook niet. Financieel zijn we afhankelijk van voldoende opbrengsten. De zoektocht naar een goede boerenpraktijk die een goede biodiversiteit faciliteert, vind ik een sport.”